تحقیق تاملی بر مفهوم فردگرایی و شاعریدر اشعارخاقانی شروانی 12ص

دسته بندي : دانش آموزی و دانشجویی » دانلود تحقیق
لینک دانلود و خرید پایین توضیحات
دسته بندی : وورد
نوع فایل :  word (..doc) ( قابل ويرايش و آماده پرينت )
تعداد صفحه : 10 صفحه

 قسمتی از متن word (..doc) : 
 

● ‏تاملی ‏بر ‏مفهوم ‏فردگرایی ‏و ‏شاعری‏در اشعار‏خاقانی ‏شروانی
‏نیست ‏اقلیم ‏سخن ‏را ‏بهتر ‏از ‏من ‏پادشا
‏در ‏جهان ‏ملك ‏سخن ‏راندن ‏مسلم ‏شد ‏مرا
‏مریم ‏بكر ‏معالی ‏را ‏منم ‏روح ‏القدس
‏عالم ‏ذكر ‏معالی ‏را ‏منم ‏فرمانروا...
‏زمانی ‏در ‏میان ‏اهل ‏ادب ‏و ‏مشتاقان ‏شعر ‏كهن، ‏نام ‏خاقانی ‏با ‏خودپسندی، ‏و ‏عجب، ‏معانی ‏پیچیده ‏و ‏در ‏نهایت ‏غیرقابل ‏وصول ‏درهم ‏تنیده ‏بود. ‏خاقانی ‏از ‏زمان ‏مرگ ‏خود ‏تا ‏به ‏امروز ‏یكی ‏از ‏پرسش ‏های ‏مهم ‏ادبیات ‏ایران ‏بوده ‏كه ‏غور ‏و ‏ژرف ‏نگری ‏در ‏باب ‏شعر ‏و ‏اندیشه ‏اش ‏بزرگانی ‏را ‏به ‏خود ‏مشغول ‏داشته ‏و ‏از ‏سویی ‏دیگر ‏هواخواهان ‏و ‏منتقدان ‏بسیاری ‏نیز ‏داشته ‏است. ‏شعر ‏خاقانی ‏به ‏دلیل ‏استفاده ‏او ‏از ‏پیچیده ‏ترین ‏فرم ‏های ‏روایی ‏و ‏شعری ‏و ‏استعانت ‏از ‏جنبه ‏های ‏منحصر ‏به ‏فرد ‏بلاغی ‏دشوار، ‏مهم ‏و ‏در ‏عین ‏حال ‏باشكوه ‏بوده ‏است.
‏او ‏از ‏این ‏نظر ‏یكی ‏از ‏متفاوت ‏ترین ‏شاعران ‏كهن ‏ایران ‏است ‏كه ‏در ‏برابر ‏حاسدان ‏روزگار ‏خود ‏و ‏روزگار ‏بعد ‏از ‏خود ‏ایستاده ‏و ‏همچنان ‏به ‏عنوان ‏یكی ‏از ‏سئوال ‏برانگیزترین ‏شعرای ‏ما ‏باقی ‏مانده ‏است. ‏من ‏بر ‏سر ‏شرح ‏و ‏بسط ‏شعر ‏او ‏نیستم، ‏زیرا ‏این ‏امر ‏هم ‏از ‏توانایی ‏ام ‏بیرون ‏است ‏و ‏هم ‏در ‏این ‏مقال ‏نگنجد. ‏لیك ‏معتقدم ‏كه ‏می ‏توان ‏در ‏بستر ‏فكری ‏شاعری ‏مانند ‏خاقانی ‏نمونه ‏ای ‏از ‏فردگرایی ‏عقلانی ‏را ‏مشاهده ‏كرد ‏كه ‏دو ‏اصل ‏تاریخ ‏و ‏احوال ‏زندگی ‏او ‏را ‏به ‏این ‏تفكر ‏دچار ‏كرده ‏اند. ‏شعر ‏او ‏بی ‏شك ‏شعر ‏خواص ‏است ‏و ‏همین ‏شعر ‏اگر ‏رمزیابی ‏شده ‏و ‏به ‏درك ‏مخاطبش ‏درآید ‏او ‏را ‏به ‏حیرت ‏واخواهد ‏داشت.
‏مرد ‏مجنون ‏شعر ‏قرن ‏ششم ‏ایران ‏را ‏باید ‏نابغه ‏ای ‏دانست ‏كه ‏در ‏مشی ‏و ‏روشی ‏غیرمتعارف ‏به ‏درك ‏روزگار ‏خود ‏مشغول ‏است. ‏نابغه ‏را ‏از ‏آن ‏جهت ‏آوردند ‏كه ‏خاقانی ‏نسبت ‏به ‏هم ‏عصران ‏خود ‏از ‏دید ‏زیبایی ‏شناسانه ‏و ‏هنرمندانه ‏عمیق ‏تری ‏برخوردار ‏است. ‏اگر ‏چه ‏ما ‏در ‏دوره ‏او ‏شاعر ‏بزرگی ‏چون ‏نظامی ‏گنجوی ‏را ‏هم ‏درك ‏می ‏كنیم، ‏اما ‏خاقانی ‏به ‏دلیل ‏تجربه
‏متفاوتی ‏كه ‏در ‏درك «‏من» ‏و ‏فرد ‏در ‏شعرش ‏دارد، ‏چهره ‏ای ‏دیگر ‏را ‏به ‏نمایش ‏گذارده ‏است. ‏خاقانی ‏شاعری ‏است ‏كه ‏در ‏احوال ‏او ‏می ‏توان ‏تقابل ‏او ‏و ‏جبری ‏جهانی ‏را ‏با «‏من ‏راوی» ‏مشاهده ‏كرد. ‏او ‏با ‏جهان ‏خود ‏در ‏ستیز ‏است ‏و ‏همین ‏امر ‏از ‏او ‏چهره ‏مجنونی ‏ارائه ‏می ‏دهد ‏كه ‏به ‏ناحق ‏متهم ‏به ‏دشوارگویی ‏و ‏فضل ‏فروشی ‏شده ‏است. ‏در ‏حالی ‏كه ‏روزگار ‏وی ‏در ‏جهان ‏به ‏قول ‏خودش ‏اینگونه ‏است: «‏راه ‏نفسم ‏بسته ‏شد ‏از ‏آه ‏جگر ‏تاب / ‏كو ‏هم ‏نفسی ‏تا ‏نفسی ‏رانم ‏از ‏این ‏باب ... ‏امید ‏وفادارم ‏و ‏هیهات ‏كه ‏امروز / ‏در ‏گوهر ‏آدم ‏بود ‏این ‏گوهر ‏نایاب ...» ‏برای ‏تاملی ‏در ‏مفهوم ‏فرد ‏در ‏جهان ‏خاقانی ‏به ‏دو ‏نكته ‏كلی ‏اشاره ‏می ‏كنم:
‏۱- ‏سبك ‏شناسان ‏ادبیات ‏ایران ‏بارها ‏اشاره ‏كرده ‏اند ‏كه ‏اعم ‏شاعران ‏از ‏رودكی ‏تا ‏حافظ ‏به ‏تناوب ‏نیازمند ‏این ‏بوده ‏اند ‏كه ‏از ‏سوی ‏دولت ‏های ‏روزگار ‏خود ‏حمایت ‏شوند. ‏بنابراین ‏بسیاری ‏از ‏شاعران ‏ما ‏به ‏خصوص ‏در ‏قرون ‏بین ‏سوم ‏تا ‏هفتم ‏تجربه ‏مدح ‏سرایی ‏و ‏ملازمه ‏و ‏ندامت ‏شاهان ‏و ‏خوانین ‏را ‏از ‏سر ‏گذرانده ‏و ‏گاه ‏نیز ‏به ‏علت ‏ژاژخواهی ‏حاسدان ‏و ‏بدگویی ‏دشمنان ‏دچار ‏غضب ‏شده ‏و ‏از ‏سوی ‏شاهانی ‏كه ‏اغلب ‏آنها ‏مردمانی ‏بی ‏فرهنگ ‏و ‏كم ‏دانش ‏بوده ‏اند، ‏طرد ‏شده ‏اند. ‏روزگار ‏خاقانی ‏در ‏شهر ‏شروان ‏آذربایجان ‏و ‏در ‏دربار ‏حكومت ‏شروان ‏شاهیان ‏رقم ‏می ‏خورد ‏كه ‏تقریباً ‏باید ‏آنها ‏را ‏حكومتی ‏محلی ‏دانست.
‏زیرا ‏نه ‏اقتدار ‏غزنویان ‏را ‏داشتند ‏و ‏نه ‏قدرت ‏و ‏ممالك ‏سلجوقیان ‏را. ‏خاقانی ‏در ‏این ‏روزگار ‏از ‏مادری ‏مسیحی ‏مذهب ‏زاده ‏می ‏شود ‏كه ‏بعد ‏از ‏اسیری ‏به ‏آئین ‏اسلام ‏درآمده ‏و ‏روزگار ‏می ‏گذرانید، ‏پدرش ‏نجاری ‏تهیدست ‏بوده ‏كه ‏خیلی ‏زود ‏از ‏دنیا ‏رفت. ‏تنها ‏فرد ‏بزرگ ‏خاندان ‏خاقانی ‏عموی ‏او ‏بوده ‏كه ‏از ‏قضا ‏خاقانی ‏را ‏به ‏او ‏دلبستگی ‏فراوان ‏بود. ‏پس ‏ما ‏با ‏شاعری ‏روبه ‏رو ‏هستیم ‏كه ‏نه ‏خانواده ‏سرشناسی ‏دارد ‏و ‏نه ‏در ‏منطقه ‏ای ‏می ‏زید ‏كه ‏مركزیت ‏ادب ‏و ‏شعر ‏در ‏آن ‏وجود ‏داشته ‏باشد (‏و ‏خاقانی ‏همواره ‏برای ‏سفر ‏به ‏خراسان ‏و ‏درك ‏روزگار ‏شاعران ‏بزرگ ‏آنجا ‏بی ‏تابی ‏می ‏كرد) ‏خاقانی ‏در ‏همان ‏دوران ‏نوجوانی ‏و ‏جوانی ‏بر ‏علوم ‏روزگارش ‏تسلط ‏یافت ‏و ‏آنها ‏را، ‏زبان ‏آنها ‏را ‏به ‏صورتی ‏بدیع ‏وارد ‏شعر ‏خود ‏كرد. ‏او ‏در ‏طول ‏زندگی ‏اش ‏مدام ‏دچار ‏مصیبت ‏ها ‏و ‏تندخویی ‏های ‏جهان ‏بود. ‏گویا ‏شوربختی ‏اش ‏از ‏همان ‏دوران ‏در ‏میان ‏شعرای ‏تاریخ ‏ادبیات ‏زبانزد ‏بوده ‏و ‏در ‏این ‏میان ‏تنها ‏مسعود
‏سعد ‏سلمان ‏را ‏می ‏توان ‏با ‏وی ‏مقایسه ‏كرد.
‏بارها ‏مورد ‏غضب ‏قرار ‏می ‏گیرد، ‏توهین ‏می ‏شود، ‏نبوغ ‏شعری ‏اش ‏مورد ‏تمسخر ‏قرار ‏می ‏گیرد. ‏دو ‏فرزندش ‏را ‏در ‏جوانی ‏شان ‏از ‏دست ‏می ‏دهد. ‏شاهد ‏مرگ ‏مفاجای ‏یارانش ‏است. ‏شاگردانش ‏او ‏را ‏هجو ‏می ‏كنند ‏و ‏در ‏پایان ‏دست ‏روزگار ‏گور ‏را ‏در ‏زلزله ‏مهیب ‏شهر ‏تبریز ‏از ‏نظرها ‏پنهان ‏می ‏كند! ‏بنابراین ‏زندگی ‏او ‏مثالی ‏روشن ‏بر ‏مصداق ‏مردی ‏بزرگ ‏در ‏خانه ‏ای ‏خرد ‏است. ‏او ‏این ‏روزگار ‏را ‏با ‏تمام ‏تندی ‏ها ‏درك ‏می ‏كند ‏و ‏سازمان ‏و ‏ساختمان ‏های ‏شعری ‏می ‏آفریند ‏كه ‏هم ‏از ‏نظر ‏بلاغی ‏و ‏زیبایی ‏شناسی ‏و ‏هم ‏از ‏نظر ‏اندیشه ‏منحصر ‏به ‏فرد ‏است. ‏شاید ‏بتوان ‏گفت ‏كه ‏او ‏یكی ‏از ‏معدود ‏شاعران ‏ما ‏است ‏كه ‏آنچنان ‏ریشه ‏های ‏عرفانی ‏مكتبی ‏در ‏اندیشه ‏اش ‏وجود ‏ندارد، ‏اما ‏لقب ‏حكیم ‏را ‏بر ‏نامش ‏مشاهده ‏می ‏كنیم.
‏او ‏از ‏این ‏نظر ‏با ‏فردوسی ‏قابل ‏قیاس ‏است. ‏روزگار ‏او ‏را ‏باید ‏برزخ ‏تاریخ ‏ایران ‏دانست، ‏جنگ ‏ها ‏و ‏آشوب ‏های ‏اجتماعی ‏از ‏یك ‏سو ‏و ‏افول ‏روزگار ‏شاعران ‏خراسان ‏از ‏سوی ‏دیگر ‏وی ‏را ‏در ‏موقعیتی ‏قرار ‏داده ‏كه ‏احساس ‏انزوای ‏فردی ‏بسیار ‏آزارش ‏می ‏دهد. ‏خاقانی ‏برای ‏اثبات ‏خود ‏به ‏جهان ‏پیرامون ‏و ‏ارضای ‏من ‏درونی ‏اش ‏خود ‏را ‏در ‏برابر ‏تاریخ ‏و ‏طبیعت ‏قرار ‏می ‏دهد. ‏علم ‏و ‏شناخت ‏وی ‏از ‏علوم ‏آن ‏دوران ‏وی ‏را ‏بر ‏آن ‏می ‏دارد ‏تا ‏با ‏استفاده ‏از ‏خرد ‏اكتسابی ‏به ‏نوعی ‏نابخردی ‏شاعرانه ‏و ‏خویش ‏خواهانه ‏برسد ‏كه ‏در ‏نهایت ‏حیرت ‏آور ‏است.
‏در ‏این ‏راه ‏فرم ‏و ‏ساختار ‏به ‏عنوان ‏ابزاری ‏اصلی ‏مورد ‏توجه ‏شاعر ‏قرار ‏می ‏گیرد: «‏من ‏ز ‏من ‏چو ‏سایه ‏و ‏آیات ‏من ‏گرد ‏زمین / ‏آفتاب ‏آسا ‏رود ‏منزل ‏به ‏منزل ‏جابه ‏جا ...» ‏مانیفست ‏این ‏روند ‏فكری ‏را ‏باید ‏در ‏قصیده ‏مشهور ‏وی ‏در ‏باب ‏نكوهش ‏حاسدان ‏مشاهده ‏كرد. ‏او ‏هم ‏در ‏این ‏قصیده ‏خاص ‏و ‏هم ‏در ‏بسیاری ‏دیگر ‏از ‏قصایدش ‏می ‏كوشد ‏تا ‏از ‏خود ‏چهره ‏ای ‏متمایز ‏با ‏شاعران ‏و ‏خواص ‏روزگارش ‏ارائه ‏دهد. ‏او ‏اثبات ‏خود ‏و ‏تلفیق ‏سازمان ‏و ‏ساختمان ‏شعری ‏و ‏فكری ‏اش ‏را ‏در ‏یك ‏روند ‏منازعه ‏جویانه ‏و ‏هماوردخواه ‏به ‏تصویر ‏كشیده ‏و ‏حتی ‏در ‏آثار ‏اندوهناكش ‏نیز ‏دمی ‏از ‏ستایش ‏قدرت ‏و ‏فضلش ‏فرو ‏نمی ‏نشیند.
‏خاقانی ‏خود ‏را ‏حماسه ‏ای ‏می ‏داند ‏كه ‏در ‏روزگاری ‏نامناسب ‏به ‏وجود ‏آمده ‏است ‏و
‏برای ‏همین ‏به ‏بازخوانی ‏احوال ‏انسان ‏و ‏در ‏نهایت ‏احوال ‏خود ‏می ‏پردازد، ‏اما ‏این ‏نگاه ‏در ‏جایی ‏خاص ‏و ‏دگرگون ‏می ‏شود ‏كه ‏او ‏از ‏فرم ‏های ‏تصویری ‏پیچیده ‏و ‏دشوار ‏برای ‏بیان ‏این ‏موضوع ‏ها ‏استفاده ‏می ‏كند. ‏او ‏را ‏متهم ‏می ‏كنند ‏كه ‏تنها ‏برای ‏ارضای ‏خودپسندی ‏اش ‏چنین ‏طرحی ‏را ‏ارائه ‏كرده، ‏در ‏حالی ‏كه ‏او ‏خواسته ‏و ‏یا ‏ناخواسته ‏از ‏نخستین ‏شعرای ‏ما ‏است ‏كه ‏به ‏امر «‏فرد» ‏در ‏هنر ‏دست ‏یافته ‏است. ‏خاقانی ‏بی ‏شك ‏یك ‏فردگرای ‏تمام ‏عیار ‏است ‏كه ‏اصول ‏خویش ‏را ‏بدون ‏محافظه ‏كاری ‏رایجی ‏كه ‏مرسوم ‏بوده، ‏اشاعه ‏داده ‏و ‏حتی ‏برای ‏خود ‏تقدس ‏نیز ‏قائل ‏می ‏شود. ‏بنابراین «‏جنون» ‏كه ‏در ‏اینجا ‏به ‏معنای ‏مقابله ‏فردی ‏و ‏ذهنی ‏با ‏جهانی ‏است ‏كه ‏شاعر ‏را ‏در ‏چنبره ‏خود ‏گرفته، ‏خلق ‏شده ‏و ‏مبنای ‏زیبایی ‏شناسانه ‏پیدا ‏می ‏كند: «‏چون ‏كوه ‏خسته ‏سینه ‏كنندم ‏به ‏جرم ‏آنك / ‏فرزند ‏آفتاب ‏به ‏معدن ‏درآورم» ‏او ‏غمگین ‏است ‏و ‏این ‏غم ‏را ‏ناشی ‏از ‏دانش ‏و ‏حكمتی ‏می ‏داند ‏كه ‏در ‏سیر ‏تفكرش ‏به ‏آن ‏دست ‏یافته، ‏بنابراین ‏شعر ‏او ‏اصلاً ‏در ‏خلأ ‏و ‏یا ‏فضایی ‏وهمی ‏حركت ‏نمی ‏كند، ‏بلكه ‏دقیقاً ‏می ‏توان ‏نوعی ‏نگاه ‏روزمره ‏و ‏در ‏عین ‏حال ‏اجتماعی ‏را ‏در ‏آن ‏دید ‏كه ‏شاعر ‏را ‏دچار ‏حزن ‏و ‏خستگی ‏كرده ‏است. ‏خاقانی ‏از ‏سویی ‏دیگر ‏نگاهی ‏را ‏ترویج ‏می ‏دهد ‏كه ‏بعدها ‏در ‏غرب ‏به ‏عنوان «‏ادبیات ‏اقلیت» ‏مرسوم ‏و ‏مشهور ‏شد.
‏در ‏این ‏جایگاه ‏او ‏خود ‏را ‏در ‏برابر ‏اجتماع ‏و ‏روزگاری ‏می ‏بیند ‏كه ‏دست ‏تطاول ‏به ‏او ‏گشاده ‏و ‏در ‏سعایت ‏اش ‏كم ‏نگذارند. ‏بدین ‏روی ‏او ‏نیز ‏متن ‏روایی ‏و ‏شعری ‏خود ‏را ‏به ‏شكلی ‏طراحی ‏می ‏كند ‏كه ‏این ‏اقلیت ‏به ‏صورت ‏عینی ‏در ‏آن ‏دیده ‏شود. ‏او ‏در ‏شعرش ‏مدام ‏در ‏حال ‏یادآوری «‏من ‏شاعر» ‏است ‏و ‏در ‏این ‏راه ‏حتی ‏در ‏مدح ‏های ‏خود ‏نیز ‏اندكی ‏از ‏این ‏تفكر ‏دور ‏نشده ‏و ‏از ‏خود ‏پرتره ‏ای ‏پویا ‏در ‏برابر ‏جهانی ‏جامد ‏و ‏از ‏نفس ‏افتاده ‏ارائه ‏می ‏دهد. ‏این ‏اندیشه ‏تا ‏بدان ‏جا ‏پیش ‏می ‏رود ‏كه ‏خاقانی ‏در ‏ارائه ‏تصویر ‏خود ‏از ‏جهان ‏به ‏اغراقی ‏باشكوه ‏دست ‏می ‏یابد ‏كه ‏در ‏آن ‏وضعیت ‏فردی ‏بر ‏واقعیت ‏های ‏عینی ‏و ‏موجود ‏غلبه ‏دارد. ‏مثال ‏مشهور ‏در ‏این ‏امر ‏قصاید ‏او ‏است ‏كه ‏در ‏نوع ‏خود ‏از ‏نظر ‏خلق ‏تصاویر ‏بكر ‏بی ‏نظیر ‏است.
‏او ‏فاجعه ‏را ‏در ‏زندگی ‏انسان ‏ایرانی ‏به ‏خوبی ‏درك ‏كرده ‏بود ‏و ‏به ‏همین ‏دلیل ‏در ‏پاره